Lęk jest emocją, która towarzyszy człowiekowi od momentu jego narodzin ( w niektórych przypadkach pojawia się on już w okresie prenatalnym). Lęk jest jedną z najczęściej przeżywanych emocji w życiu człowieka.

Odczuwają go zarówno ludzie zdrowi, jak i ludzie cierpiący na rozmaite zaburzenia somatyczne ( dotyczące ciała) i psychiczne. Już sam fakt istnienia człowieka w świecie wiąże się z doświadczaniem lęku. Świadomość odpowiedzialności za własne wybory, własną śmierć, samotność, czy poszukiwanie sensu własnego istnienia. Są to sytuacje lękotwórcze, którymi szeroko zajmowali egzystencjaliści.

A jak to wygląda z punktu widzenia psychologii ?

W psychologii różnicuje się lęk i strach.

Strach jest rozumiany jako szybko przemijająca, uwarunkowana sytuacją emocja, np. egzamin, wystąpienie przed publicznością. Strach jest reakcją proporcjonalną do niebezpieczeństwa jakiemu trzeba stawić czoła, a zagrożenie jest realne, np. widok groźnego psa. W organizmie pełni przede wszystkim funkcję ostrzegawczą i mobilizuje go do poradzenia sobie z zagrożeniem lub trudną sytuacją.

Aby doszło do mobilizacji organizmu na poziome fizjologicznym musi zaistnieć cały szereg reakcji biochemicznych. Serce pracuje na zwiększonych obrotach aby szybko dostarczyć krew do mięśni, wydziela się hormon stresu kortyzol i noradrenalina, która mobilizuje nas do walki lub ucieczki. Gdy znika czynnik stresujący strach przemija.

Lęk w odróżnieniu od strachu nie musi być ściśle związany z tym, co dzieje się w świecie zewnętrznym, a bardziej z tym, co dzieje się w świecie wewnętrznym. Można go opisać jako odczucie nieuzasadnionej obawy lub zagrożenia. Zamiast mobilizować organizm i dodawać mu sił, odbiera je. U osób przeżywających lęk charakterystyczne jest zamartwianie się.

Lęk nie koncentruje się w jednym miejscu w organizmie człowieka tylko wędruje po zakamarkach umysłu, psychiki i ciała. Objawy lęku mogą przejawiać się w strukturach poznawczych ( w postaci natrętnych myśli, zniekształcenia rzeczywistego obrazu sytuacji ), w zachowaniu ( unikaniu, wycofywaniu się  z sytuacji), objawach somatycznych.

Jeżeli nasilenie lęku nie przekracza zdolności adaptacyjnych człowieka mówimy o lęku fizjologicznym ( czyli mieszczącym się w granicach normy). Natomiast kiedy lęk przekracza zdolności adaptacyjne wówczas powoduje zaburzenia lękowe. W przeszłości zaburzenia lękowe określane były mianem nerwicy.

 W grupie zaburzeń lękowych wyróżnia się m.in.

• fobie (np. klaustrofobie, agorafobie ),
• zespoły lęku napadowego,
• zaburzenia obsesyjno – kompulsywne,
• zaburzenia somatyczne,
• zaburzenia hipochondryczne.
• Może występować również w zaburzeniach depresyjnych  i zespole stresu pourazowego.

Lęk może być maskowany i wyrażać się pod postacią:

Stany lękowe zależą od indywidualnych przeżyć ludzi. Lęk jak każda emocja której doświadczamy ma swoją genezę i swoją historię rozwoju.

Intensywność oraz przedmiot naszego lęku zależą w głównej mierze od tego, jak wyglądało nasze dzieciństwo, w jakiej atmosferze wzrastaliśmy, od przebiegu samej ciąży.

Należy tutaj również wspomnieć o lękach transgeneracyjnych, czyli takich które są nieświadomie przekazywane z pokolenia na pokolenie np. nieprzeżyta  żałoba po stracie dziecka. Aby lęk nie przekraczał naszych zdolności adaptacyjnych potrzeba w miarę szczęśliwego dzieciństwa.

Wczesne dzieciństwo.

We wczesnym dzieciństwie osobami najważniejszymi dla dziecka są rodzice oraz to jaką tworzą więź z dzieckiem i jak reagują na jego psychofizyczne potrzeby. Owo dostrojenie się do potrzeb jest podstawą do budowania bezpiecznej i bliskiej więzi psychicznej.

Podobnie jak niedostateczne dostrojenie się do potrzeb emocjonalnych dziecka, tak również nadmierna potrzeba ochraniania, kontrolowania powoduje, że dziecko pozostaje w symbiotycznej relacji i ma trudności w odseparowaniu się.

Brak więzi, odrzucanie potrzeby bliskości, występowanie uzależnień, przemoc pozostawiają ślad w psychice dziecka. Dziecko czuje się wówczas niechciane, opuszczone, samotne. Taka sytuacja w dorosłym życiu skutkuje utrwalonym lękiem przed odrzuceniem i powoduje brak umiejętności nawiązywania bliskich i satysfakcjonujących związków z ludźmi.

Rozwój emocjonalny. 

Bardzo niekorzystna dla emocjonalnego rozwoju dziecka jest również sytuacja, gdy matka staje się dla niego emocjonalnie  niedostępna ( np. z powodu przeżywania żałoby po stracie dziecka ) lub sytuacja ,,wepchnięcia” dziecka w rolę dziecka zastępczego ( czyli zamiast tego, które miało się narodzić).

Dla dziecka które urodziło się zamiast może to oznaczać dorastanie w klimacie lęku i niepewności. Należy tutaj również wspomnieć o samej sytuacji ciąży, jak przebiegała ciąża, jaka atmosfera panowała w domu, czy kobieta  czuła wsparcie i pomoc ze strony męża/ partnera, czy była to ciążą planowana.

Powyższe sytuacje mogą skutkować tym, że osoba w dorosłym życiu będzie przeżywała lęk jako coś o wiele bardziej obciążającego, przygnębiającego i dezorganizującego egzystencję.

Oswajanie lęku.

Często dzieje się tak, że spychamy lęk poza próg świadomości, odcinamy się od niego i przez wiele lat możemy go nie odczuwać. Wtedy lęk oddziałuje na nas z ukrycia np. poprzez objaw somatyczny.

Każdy człowiek posiada mechanizmy, które pozwalają mu na poradzenie sobie z lękiem. Kiedy należy zatem zgłosić się po pomoc. Wszystko zależy od tego jak lęk wpływa na nasze życie i jakie jest jego natężenie.

Jeżeli  utrudnia nam codzienne funkcjonowanie, wyklucza nas z życia społecznego np. z powodu ataku paniki zamykamy się w domu, rezygnujemy z życia towarzyskiego wtedy należy zgłosić się po pomoc do psychologa lub lekarza psychiatry.

W przypadku bardzo nasilonych objawów lękowych stosuje się leczenie kompleksowe tzn. łączy się zarówno metody farmakologiczne oraz psychoterapię. Natomiast kiedy natężenie lęku jest łagodne pomocne mogą być ćwiczenia oddechowe, treningi relaksacyjne, joga, medytacja.

Bibliografia: Antoni Kępiński: Lęk. Wyd. I. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2002.

Powrót na stronę główną