Zaburzenia odżywiania należą do grupy zaburzeń psychicznych i wymagają kompleksowego leczenia. Najczęściej występujące to: anoreksja ( jadłowstręt psychiczny ), bulimia ( żarłoczność psychiczna ) i kompulsywne objadanie się. W mechanizmie ich powstawania główną rolę odgrywają trzy grupy czynników.
Są to czynniki: biologiczne (wrodzone uszkodzenie ośrodków regulujących poczucie głodu, zaburzenia mechanizmu kontroli łaknienia, psychiczne (zaburzony obraz siebie, otyłość, silna potrzeba osiągnięć, trudności w samodzielnym funkcjonowaniu, doświadczenie nadużycia seksualnego), kulturowe ( ideał szczupłej sylwetki i rodzinne (występowanie zaburzeń jedzenia w rodzinie, występowanie chorób afektywnych lub alkoholizmu, relacje rodzinne, które utrudniają osiągnięcie autonomii w okresie dorastania).
Anoreksja zazwyczaj rozpoczyna się u młodych dziewcząt w okresie pokwitania. Polega na celowym, uporczywym dążeniu do utraty wagi wynikającym z lęku przed otyłością. Na pierwszy plan wysuwają się tutaj objawy somatyczne ( cielesne ). W związku z tym osoba ciągle ogranicza ilość przyjmowanych posiłków.
Oprócz tego wykonuje przynajmniej jedną z czynności: stosuje wyczerpujące ćwiczenia fizyczne, doprowadza do wymiotów, używa środków przeczyszczających lub moczopędnych. Osoby cierpiące na anoreksję charakteryzują się również zaburzonym obrazem własnego ciała. Może im się jawić jako ciągle za grube. Towarzyszy temu również lęk przed przytyciem. Początek anoreksji jest zwykle skryty.
Osoba nie postrzega siebie jako chorej. W tym okresie spadek masy ciała traktowany jest przez otoczenie jako wyraz prowadzenia diety odchudzającej.
Wraz z postępującym ubytkiem masy ciała osoby chorej pojawiają się zaburzenia hormonalne (zanik miesiączki), nieprawidłowe stężenie hormonu wzrostu, tarczycy, insuliny, a także zaburzenia wodno-elektrolitowe, zaniki mięśniowe, bladość, suchość, łuszczenie się skóry, obniżenie temperatury ciała.
Stan psychofizyczny osoby chorej na anoreksję ulega zmianie wraz z czasem trwania choroby.
W początkowym etapie choroby przeważają pozytywne reakcje psychiczne jak euforia, poczucie siły, kontroli, poczucie bezpieczeństwa. Z czasem koloryt emocjonalny ulega zmianie.
Następuje obniżenie nastroju, poczucie braku sensu życia, napięcie, lęk, myśli samobójcze, drażliwość, zaburzenia snu. Chory najczęściej nie dostrzega momentu, w którym całe swoje życie zaczyna organizować wokół odżywiania się.
Wyróżniamy dwa główne typy anoreksji:
– restrykcyjny, ograniczający, czyli stałe, rygorystyczne ograniczenia żywnościowe bez napadów objadania się i przeczyszczania. Chory intensywnie uprawia ćwiczenia fizyczne aby spalić tkankę tłuszczową.
– żarłoczno – wydalający dochodzi do regularnych epizodów niekontrolowanego objadania się a następnie przeczyszczania poprzez prowokowanie wymiotów, stosowanie środków przeczyszczających.
Anoreksja może mieć przebieg falowy z okresami mniejszego lub większego ograniczania odżywiania się. Może także przebiegać napadami nadmiernego lub „normalnego” sposobu jedzenia z następującymi po tym wymiotami. Anoreksja wymaga bezwzględnego leczenia. Ponieważ dotyczy ona zarówno psychiki, jaki i ciała wskazana jest terapia kompleksowa. Biorą w niej udział psycholog, dietetyk, lekarz , psychiatra.
Leczenie zazwyczaj opiera się na psychoedukacji, psychoterapii, która ma na celu m.in. zmianę sposobu myślenia, zachowania, odżywiania się. Terapia może być prowadzona indywidualnie, grupowo w ramach szpitalnych oddziałów dziennych. Niekiedy przy współwystępowaniu zaburzeń psychicznych np. depresyjnych, czy lękowych dodatkowo wdraża się leczenie farmakologiczne.
Bulimia
Charakteryzuje się napadami objadania się. Jedzenie staje się najistotniejszym obszarem w życiu pacjenta. W trakcie takiego objadania się osoba traci kontrolę nad ilością i jakością spożywanych posiłków. Często miesza różne smaki.
Po napadzie objadania się następuje proces pozbywania się spożytych kalorii. Może się on odbywać poprzez prowokowanie wymiotów, stosowanie środków przeczyszczających, moczopędnych.
Pacjentowi towarzyszy także permanentna obawa przed otyłością. Zaburzenie może być długo ukrywane przed otoczeniem nie wiąże się bowiem z ewidentną zmianą w wyglądzie fizycznym jak ma to miejsce w przypadku anoreksji.
Wyróżniamy dwa typy bulimii:
– przeczyszczający, osoba po epizodzie nadmiernego przejadania się prowokuje wymioty, stosuje środki przeczyszczające, odwadniające.
– nieprzeczyszczający, osoba kompensuje epizody żarłoczności podejmując różnego rodzaju ścisłe diety i głodówki.
Podobnie jak ma to miejsce w anoreksji bulimii towarzyszyć mogą różne objawy zaburzeń psychicznych, m.in. zaburzenia depresyjne, lękowe, uzależnienia. W bulimii stan emocjonalny podlega zmianom.
Przed napadem bulimicznym osoba odczuwa narastające napięcie psychiczne, niepokój, rozdrażnienie. Po napadzie pojawia się poczucie winy, wstręt, wstyd, lęk przed przybraniem na wadze.
Skutki zdrowotne bulimii pojawiają się zazwyczaj po pewnym czasie jej trwania. Należą do nich m.in. zaburzenia biochemiczne spowodowane wymiotami i biegunkami, zaburzenia metaboliczne, komplikacje związane z wymiotami jak; nadżerki przełyku, żołądka, próchnica zębów.
Terapia chorych na bulimię podobnie jak ma to miejsce w anoreksji jest leczeniem kompleksowym. Bardzo ważne jest właściwe zdiagnozowanie zaburzeń bulimicznych, określenie stopnia ich rozwoju ,nasilenia, czasu trwania.
Diagnoza najczęściej stawiana jest przez lekarza psychiatrę , który zaleca dalsze odpowiednie sposoby leczenia.
Literatura: Barbara Józefik Anoreksja i bulimia psychiczna. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego , Krąków 1999